Στέφανος Ροζάνης

Στέφανος Ροζάνης: «Ζήστε! Αυτό είναι επαναστατικό» Μια συζήτηση με τον συγγραφέα και καθηγητή φιλοσοφίας, γνωστό με το προσωνύμιο «αναρχικός φιλόσοφος», για την οικονομική κρίση, την παιδεία, τα social media, τον αναρχισμό, τα Εξάρχεια, τη ζωή, τον έρωτα και την αγάπη. Το καλοκαιρινό απόγευμα στη Βάρκιζα είναι ιδιαίτερα ζεστό και υγρό. Την ησυχία διαταράσσουν μόνο οι ήχοι των τζιτζικιών. Σε μικρή απόσταση από την παραλία βρίσκεται το διαμέρισμα του καθηγητή Φιλοσοφίας, συγγραφέα και διανοούμενου Στέφανου Ροζάνη. Εκεί, στο θερινό τους καταφύγιο, με υποδέχεται με τη σύζυγό του Ρεβέκκα. Ελάχιστα λεπτά πριν φτάσουμε, ο καθηγητής διάβαζε ένα βρετανικό λεξικό τέχνης, ενώ δίπλα του, στο τραπέζι του μπαλκονιού, μια ασημένια ταμπακιέρα συνοδεύει την πολύχρονη, «αγαπημένη» συνήθεια του καπνίσματος. Ο Στέφανος Ροζάνης σπούδασε Μαθηματικά και Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά και Φιλοσοφία στο Καθολικό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας. Αργότερα, δίδαξε Φιλοσοφία σε διάφορες πόλεις του εξωτερικού, όπως το Βερολίνο και η Βηρυτός, στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου καθώς και στο Πανεπιστήμιο της Νέας Σορβόνης. Επιπλέον, για δέκα χρόνια δίδασκε στο τμήμα Μέσων Επικοινωνίας και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου και έχει συγγράψει δεκάδες βιβλία. Τα πρώτα χρόνια της ενασχόλησής του με τον χώρο της Φιλοσοφίας καταπιάστηκε με τις «θεωρίες του χρόνου», επηρεασμένος από τις εξομολογήσεις του Αγίου Αυγουστίνου. Ήταν αυτός που είπε το μνημειώδες: «Όταν με ρωτήσετε τι είναι χρόνος, δεν ξέρω. Αν όμως δεν με ρωτήσετε, γνωρίζω πάρα πολύ καλά». Τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα είναι νεκροταφεία, τους λείπει μόνο ο σταυρός. Σε όσα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα δίδαξα η κατάσταση που αντίκρισα ήταν απελπιστική. Πανεπιστήμιο δεν σημαίνει να έρχεται ο κάθε καθηγητής και να λέει καθημερινά το ποίημά του και στη συνέχεια να απαιτεί να το παπαγαλίζουν οι φοιτητές του. Πανεπιστήμιο σημαίνει ερευνώ και αμφιβάλλω. Η βασική προϋπόθεση είναι να σπείρει την αμφιβολία. Σ' αυτό το απόφθεγμα στηρίχτηκε η διδακτορική του διατριβή, όπως εξηγεί στην αρχή της συζήτησής μας, και προσθέτει ότι έχει διδάξει Μεσαιωνική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο των Ξένων στην Περούτζια. Δ.Ν. Μαρωνίτης (1929 - 2016) : Είμαι πια ο γιος του πατέρα μου Αργότερα, η κουβέντα οδηγείται στα χρόνια του Παντείου, όπου δύο φορές έχει οδηγηθεί στη Γενική Συνέλευση του ιδρύματος με την αιτιολογία ότι δίδασκε αναρχικούς, ενώ από τότε τον συνοδεύει το προσωνύμιο «ο αναρχικός φιλόσοφος». Όπως τονίζει «δεν ήθελα ποτέ να ανήκω στην κατηγορία που στην Ελλάδα ονομάζουμε ΔΕΠ. Ήθελα απλώς να διδάσκω ελεύθερα, ό,τι ήθελα και σε όποιο πανεπιστήμιο επέλεγα». Στο τελευταίο του βιβλίο «Η ουτοπία και οι εικόνες της» σημειώνει: «Η ουτοπία δεν είναι εικόνες φαντασιακής εκπλήρωσης του παρελθόντος. Είναι μια διαρκής εξεγερτική κατάφαση του μη δυνάμενου να ολοκληρωθεί και μαζί μια απόλυτη πίστη σε αυτό, μια γοητεία που ωθεί την ψυχή να οραματίζεται και να προαναγγέλλει το λανθάνον μέσα στο πραγματικό, το λανθάνον ως δυναμική ενός "καθ' οδόν" προς τον κόσμο». Ένας σαγηνευτικός στοχαστής με συγκεκριμένη οπτική στα πράγματα, υπερκινητικός όταν αναπτύσσει τα επιχειρήματά του, αλλά ταυτόχρονα ήρεμος, όταν αναφέρεται στη χαρά της ζωής. Μια προσωπικότητα που εκφράζεται, προστρέχοντας και ερμηνεύοντας τις αρχικές πηγές. Το σπίτι είναι γεμάτο βιβλία, πίνακες ζωγραφικής, ξενόγλωσσα περιοδικά κι έχει μια λιτή διακόσμηση που συμβαδίζει με ένα αρμονικό περιβάλλον. Σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του ο γνωστός φιλόσοφος σχολιάζει με τον δικό του τρόπο την οικονομική κρίση, την παιδεία, τα social media, τον αναρχισμό, τα Εξάρχεια, τη ζωή, τον έρωτα και την αγάπη. Κονσερβαρισμένη γνώση, επαγγελματική αγωνία, αχρείαστα διπλώματα και μια πορεία σε έναν παράλογο κόσμο που του λείπει η χαρά της ζωής. Ένα διαρκές άγχος που σου στερεί τις απολαύσεις της ζωής. Πώς είναι δυνατόν να ζεις με 250 ευρώ, τη στιγμή που σου δημιουργούν συνέχεια δευτερεύουσες ανάγκες; Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO Κονσερβαρισμένη γνώση, επαγγελματική αγωνία, αχρείαστα διπλώματα και μια πορεία σε έναν παράλογο κόσμο που του λείπει η χαρά της ζωής. Ένα διαρκές άγχος που σου στερεί τις απολαύσεις της ζωής. Πώς είναι δυνατόν να ζεις με 250 ευρώ, τη στιγμή που σου δημιουργούν συνέχεια δευτερεύουσες ανάγκες; Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO — Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε; Γεννήθηκα στην Κάρυστο της Εύβοιας, το 1942. Ο πατέρας μου ήταν εκπαιδευτικός και βρεθήκαμε εκεί επειδή ήταν εξόριστος από τους ναζί, μαζί με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και τον Σπύρο Τυπάλδο. Μάλιστα, όταν ήμουν νεογέννητο, με βάφτισε η Μαρία Τυπάλδου, αδερφή του Σπύρου. Στη Χαλκίδα μείναμε έως την Απελευθέρωση. Όμως, ο πατέρας μου έγινε πρόεδρος της Επιτροπής Σχολικών Κτιρίων, με αποτέλεσμα να έχει την ευθύνη της επίβλεψης της κατασκευής των σχολείων στις παραμεθόριες περιοχές, όσων είχαν καταστραφεί είτε από τον πόλεμο είτε από τον Εμφύλιο. Έτσι, μεγάλωσα σε περιοχές όπως τα Τζουμέρκα, τα Πράμαντα και τα Γιάννενα. Από την άλλη πλευρά, η μητέρα μου ήταν μια γυναίκα της καλής κοινωνίας της Χαλκίδας. Όταν αυτές οι περιπλανήσεις ολοκληρώθηκαν, πήγαμε στο Χαλάνδρι ‒ τότε ήμουν στην εβδόμη του Γυμνασίου. Γιώργος Παξινός: O Έλληνας που χαρτογράφησε τον ανθρώπινο εγκέφαλο μιλά στο LiFO.gr 5.5.2018 Γιώργος Παξινός: O Έλληνας που χαρτογράφησε τον ανθρώπινο εγκέφαλο μιλά στο LiFO.gr — Τι κρατάτε περισσότερο από τους γονείς σας; Από τη μητέρα μου κρατώ την αγάπη. Ήταν μια γυναίκα που δεν ήξερε τίποτε άλλο παρά μόνο γαλλικά, πιάνο και αγάπη. Από τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν ένας αυταρχικός άνθρωπος ‒από τους λίγους που εισήγαγαν στην Ελλάδα την πυρηνική φυσική‒, έμαθα το εξής: όταν του είπα «πατέρα, ξέρεις κάτι, ήθελες ένα δίπλωμα Φυσικής και το πήρα. Εγώ, όμως, θα φύγω και θα σπουδάσω Φιλοσοφία», εκείνος μου απάντησε ότι, παρόλο που δεν ενέκρινε την απόφασή μου, θα ήταν πλάι μου σε ό,τι κι αν χρειαζόμουν. Πράγματι, ήταν δίπλα μου σε όλες τις παρεκκλίσεις, τις τρέλες και τις επιλογές μου. Πιστεύω, πάντως, ότι ίσως και να καμάρωνε τελικά, επειδή δεν ακολούθησα το μονοπάτι που εκείνος ήθελε. — Πώς ανακαλύπτει κάθε άνθρωπος τι είναι αυτό που θέλει να κάνει στη ζωή του; Το να ανακαλύψεις τον δρόμο σου αποτελεί μια συνάρτηση με πολλές μεταβλητές. Εξαρτάται από την τύχη, το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνεις και από τα πράγματα που θα αγαπήσεις, χωρίς να γνωρίζεις την αιτία που τα αγαπάς. Γιατί όταν αγαπάς ένα πράγμα, ξέροντας την αιτία της αγάπης, αυτή η αγάπη είναι άκυρη. Επομένως, αυτό που έχει σημασία είναι να εκπλήσσεσαι κάθε μέρα. Να αναρωτιέσαι για το οτιδήποτε: «Μα, γιατί το αγαπάω;». Επίσης, να ανοίγεις τον εαυτό σου στην περιπέτεια. Να φεύγεις. Να ενδύεσαι το πεπρωμένο του «εξόριστου», να μπολιάζεσαι με το «ξένο» και αυτό που δεν θα σε αφορά ποτέ, να εισχωρείς στον εαυτό σου. Το πιο σπουδαίο στοιχείο της ζωής μας είναι αυτή η ετερότητα. Ζεις, επειδή υπάρχει το «έτερον». Προσωπικά, δεν γνωρίζω να σας πω τι ήταν αυτό που επηρέασε καταλυτικά την πορεία μου. Είναι σαν αυτό που έλεγε ο Γκαίτε: εξηγήστε μου γιατί ένα λουλούδι ευωδιάζει. Γιατί, έτσι. Άρα, ένα συνεχές «γιατί έτσι» είναι η ζωή μας, αλλιώς μιλάμε για μια ζωή αρρωστημένη, που δεν οδηγεί πουθενά. Όταν ο καταναλωτισμός γίνεται γοητευτικός, η κατάληξη του ατόμου είναι η σχιζοφρένεια. Το σύστημα ξέρει να προστατεύεται. Διατηρεί μια γραφειοκρατική δομή και κινείται αντίστοιχα, εξαφανίζοντας την ατομικότητα. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO Όταν ο καταναλωτισμός γίνεται γοητευτικός, η κατάληξη του ατόμου είναι η σχιζοφρένεια. Το σύστημα ξέρει να προστατεύεται. Διατηρεί μια γραφειοκρατική δομή και κινείται αντίστοιχα, εξαφανίζοντας την ατομικότητα. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO — Τι θυμάστε από τα χρόνια της διδασκαλίας σας; Ότι δεν με ενδιέφερε καθόλου η διδασκαλία της παπαγαλίας, ότι το μόνο που επιδίωκα ήταν να δημιουργήσω μια ατμόσφαιρα ελευθερίας. Είχα φοιτητές που με ακολουθούσαν πολλά εξάμηνα, σε εκείνη την έρημη αίθουσα Α2 του Παντείου, και προσπαθούσα να τους κάνω να σκεφτούν. Για παράδειγμα, διερευνούσαμε τον Χάιντεγκερ και θέλαμε να κατανοήσουμε γιατί έλεγε «μισώ την επικοινωνία». Γιατί η επικοινωνία δεν σημαίνει ποτέ κοινωνία εσωτερικού εαυτού αλλά εκχώρηση εαυτού σε κάποιον άλλο και από τον Ένγκελς ξέρουμε ότι η εκχώρηση του εαυτού είναι η καταστροφή της ανθρώπινης υποκειμενικότητας. Όλα αυτά, λοιπόν, δεν επιδίωξα ποτέ να τα παπαγαλίσουν οι φοιτητές μου αλλά να εντρυφήσουν και να πορευτούν σε σπουδαίους, νέους κόσμους. Ο Νίτσε μιλούσε για τη δημοσιογραφία μ' έναν εκπληκτικό τρόπο. Σημείωνε ότι ακόμα και ο ειδικός πάνω σε ένα θέμα δεν μπορεί παρά μονάχα να γίνει δημοσιογράφος, γιατί ο λόγος του παραμένει ανενεργός, αν δεν γίνει δημοσιογράφος. Ποτέ δεν επέβαλα τη δική μου άποψη ή μια ιδεολογική κατεύθυνση. Σκοπός μου ήταν η ελευθερία της διδασκαλίας. — Πώς κρίνετε το επίπεδο της εκπαίδευσης σήμερα; Τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα είναι νεκροταφεία, τους λείπει μόνο ο σταυρός. Σε όσα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα δίδαξα η κατάσταση που αντίκρισα ήταν απελπιστική. Πανεπιστήμιο δεν σημαίνει να έρχεται ο κάθε καθηγητής και να λέει καθημερινά το ποίημά του και στη συνέχεια να απαιτεί να το παπαγαλίζουν οι φοιτητές του. Πανεπιστήμιο σημαίνει ερευνώ και αμφιβάλλω. Η βασική προϋπόθεση είναι να σπείρει την αμφιβολία. Να δημιουργήσει σύγχυση στον άλλον. Μεθύστε! Μεθύστε! Να μάθεις σήμερα είναι εύκολο, ειδικά σε μια εποχή που μέσα από το Διαδίκτυο βρίσκεις οποιαδήποτε απάντηση επιθυμείς. Επίσης, πώς θα κρίνεις έναν άνθρωπο μόνο από τις εξετάσεις, από μια στιγμή που μπορεί να αισθάνεται ψυχολογικά άσχημα για διάφορους λόγους; Ξέρετε, σπάνια είχα φοιτητές που δεν θυμόμουν το μικρό τους όνομα. Πρέπει να έχεις μια σχέση βιωματική με τον μαθητευόμενό σου, να υπάρχει ένας περιρρέων ερωτισμός στον τρόπο που διδάσκεις. — Πιστεύετε ακόμα ότι η οικονομική κρίση είναι ένα επινόημα; Φυσικά. Είμαι βαθύτατα πεπεισμένος ότι οποιοδήποτε πολιτικοκοινωνικό σύστημα δεν μπορεί να επιβιώσει παρά μόνο στον κύκλο των κρίσεών του. Μέσα σε αυτές τις αλλεπάλληλες κρίσεις που περνά κάθε σύστημα, επινοεί την εξαφάνιση ενός μέρους του έτσι ώστε να προκύψει η ενδυνάμωση ενός άλλου μέρους του ίδιου συστήματος. Στη χώρα μας επινοήθηκε η κρίση για να ενισχυθεί ο χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός, γιατί ο καταναλωτικός καπιταλισμός είχε ολοκληρώσει την πορεία του. «Πάρε δάνειο, πήγαινε στη Μύκονο» κι έτσι οδηγηθήκαμε σε μια φούσκα που έσκασε. Ποιος θα μας έσωζε; Η επικυριαρχία των τραπεζών, η οποία για να επέλθει χρειάζεται να δημιουργήσεις μια κρίση. Όπως έλεγε και η Χάνα Άρεντ, μιλάμε για πειράματα ολικής κυριαρχίας. Το ερώτημα είναι τι είναι αναρχικός. Αναρχισμός, πάντως, δεν είναι ούτε η κουκούλα, ούτε η μολότοφ. Η αναρχία σημαίνει την ουτοπία που κινεί τον κόσμο.